Πριν από μερικές ημέρες, κοινοποίησα ένα ευχετήριο μήνυμα στον τοίχο (facebook) ενός φίλου μου με αφορμή τα γενέθλιά του. Ένας γνωστός μου διαβάζοντας το μήνυμα με ρώτησε για ποιο λόγο γράφω το εκατοστίσεις (να τα εκατοστίσεις) με -ι- (γιώτα) και όχι με -η- (ήτα), όπως δηλαδή το γράφουν όλοι σύμφωνα με τα λεγόμενά του. 

Αφού «σκάλωσα» για λίγο, μου γεννήθηκε η ιδέα να γράψω ένα άρθρο με το οποίο θα τονίσω τα πιο γνωστά ορθογραφικά λάθη που κάνουμε όλοι στην καθημερινότητά μας. Για τις ανάγκες του άρθρου, ρώτησα τους γύρω μου για τη σωστή ορθογραφία κάποιων λέξεων (sorry fellas) και σου παρουσιάζω τα αποτελέσματα.

Στο σημερινό άρθρο λοιπόν, σου παρουσιάζω λέξεις και ονόματα που προέκυψαν από τις απαντήσεις των ανθρώπων γύρω μου που γράφουμε λάθος. Φυσικά δεν παραλείπω να παραθέσω και να εξηγήσω τη σωστή τους ορθογραφία. Μείνε μαζί μου σε ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον και άκρως διδακτικό άρθρο.

Εκατοστίσεις ή Εκατοστήσεις

Ξεκινάω φυσικά με την πέτρα του σκανδάλου. Γιατί γράφω το εκατοστίσεις με -ι- (γιώτα); Όταν πρόκειται για τη γνωστή ευχή, χρησιμοποιούμε το ρήμα εκατοστίζω που σημαίνει αυξάνω το πλήθος πραγμάτων που έχω ως τον αριθμό εκατό. Δηλαδή η ευχετική έκφραση να τα εκατοστίσεις σημαίνει να τα κάνεις εκατό ή γενικώς πάρα πολλά. Κατά συνέπεια, το σωστό είναι να γράψουμε «να τα εκατοστίσεις» και όχι να τα εκατοστήσεις.

Μπίρα ή Μπύρα

Για τους λάτρεις της μπίρας (στους οποίους συγκαταλέγομαι και εγώ), που ψάχνουν αφορμές να καταναλώσουν το αγαπημένο τους αλκοολούχο ποτό, ουδεμία σημασία έχει η σωστή της ορθογραφία.

Παρότι έχω πολλές διασκεδαστικές ιστορίες να διηγηθώ, οι οποίες προέκυψαν μετά την κατανάλωση μεγάλης ποσότητας μπίρας, προτιμώ να μην το κάνω και να μείνω μέσα στο θέμα. Εντάξει ίσως το κάνω σε επόμενο άρθρο(!).

Στο θέμα μας λοιπόν, η λέξη μπίρα προέρχεται από την ιταλική λέξη birra κι αυτή με τη σειρά της από τη γερμανική bier. Με βάση αυτό ο σωστός τρόπος γραφής θα έπρεπε να ήταν «μπίρρα».

Ωστόσο, σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής της Ελληνικής γλώσσας, οι λέξεις δάνεια από άλλες γλώσσες γράφονται όπως ακριβώς προφέρονται και με χρήση του απλούστερου τρόπου. Δηλαδή, οποιαδήποτε λέξη δανειζόμαστε από άλλη γλώσσα και την μεταγράφουμε στα ελληνικά, τότε επιλέγουμε ως σωστό τρόπο γραφής τον απλούστερο με -ι-, -ε-, -ο- και χωρίς διπλά σύμφωνα.

Επομένως, από τη λέξη μπίρρα το ένα -ρ- αφαιρείται λόγω του κανόνα και η σωστή της ορθογραφία είναι μπίρα.

Παρότι η γραφή της λέξης με ύψιλον είναι μεν ευρέως διαδεδομένη, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ετυμολογικά.

Αυγό ή Αβγό και Αυτί ή Αφτί

Πρόκειται για 2 λέξεις οι οποίες έχουν μετατραπεί σε αντικείμενο αντιπαράθεσης ουκ ολίγες φορές και όχι άδικα. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι έμαθαν στο σχολείο να γράφουν το αυγό και το αυτί με -υ- (ύψιλον), ωστόσο ο γνωστός σε όλους μας καθηγητής Γλωσσολογίας κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, έρχεται να αμφισβητήσει την ορθογραφία αυτή και να μας δώσει τη δική του εξήγηση για το ποιος είναι ο σωστός τρόπος γραφής τους.

Ξεκινώντας με τη λέξη αυγό ή αβγό, ο κ. Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι η γραφή με -υ- (ύψιλον) αυγό, αν και παλαιότερη δεν στηρίζεται στην ετυμολογία της λέξης.

Αντιθέτως, η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ᾠὸν και ο φθόγγος -βγ- προέκυψε από φωνητική εξέλιξη, δηλαδή τα ωά > ταουά > ταγουά > ταουγά > ταβγά > τ’ αβγό.

Επομένως δεν δικαιολογείται να γραφτεί με δίφθογγο -αυ-, σαν να υπήρχε εξαρχής στη λέξη και η ορθή γραφή της λέξης είναι με -β- δηλαδή αβγό.

Όπως ακριβώς και με το αβγό έτσι και η γραφή αυτί με -υ- (ύψιλον), μολονότι διδασκόταν και διδάσκεται ακόμη από τη σχολική γραμματική, δεν είναι σωστή και δε δικαιολογείται ετυμολογικά, εφόσον δεν υπάρχει ο δίφθογγος -αυ- στη λέξη.

Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό οὖς και ο φθόγγος -φτ- προέκυψε από φωνητική εξέλιξη, δηλαδή τὰ ὠτία> τὰ οὐτία > τ’ ἀφτία > τ’ ἀφτιά > τ’ αφτί και επομένως το σωστό είναι αφτί.

Συνεχίζω με δύο ονόματα για τα οποία μερικά χρόνια νωρίτερα, ο κ. Μπαμπινιώτης μέσω μίας ανάρτησης που έκανε στα social media εξήγησε τον ορθό τρόπο γραφής τους.

Μανόλης ή Μανώλης

Όπως εξήγησε ο κ. Μπαμπινιώτης, το όνομα Μανόλης προέρχεται από το εβραϊκό Εμμανουήλ που σημαίνει μαζί μας (είναι) ο Θεός και η σωστή του ορθογραφία είναι με -ο-.

Συγκεκριμένα έγραψε:

Εμμανουήλ < εβρ. Immanu El = «μαζί μας (είναι) ο Θεός [El]». (Ματθαίου 1.23: «Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσιν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός».

Εμμανουήλ > Μανουήλ > Μανουήλης > Μανόλης (με -ο-, όχι με -ω-)

Από την παραπάνω εξήγηση προκύπτει ότι η σωστή ορθογραφία του ονόματος είναι Μανόλης.

Χρήστος ή Χρίστος

Στην ίδια ανάρτηση ο καθηγητής κ. Μπαμπινιώτης εξηγεί ότι:

Χριστός < χρίω ο «κεχρισμένος», αυτός που φέρει το χρίσμα του Σωτήρα. Η ελληνική λέξη χρησιμοποιήθηκε στην Καινή Διαθήκη, για να αποδώσει την εβραϊκή λέξη Μεσσίας = «Σωτήρας».

Από το Χριστός το όνομα Χρίστος με αναβιβασμό του τόνου (πβ. Λαμπρός-Λάμπρος, Σταυρός-Σταύρος, Δαναή-Δανάη).

Επομένως, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η σωστή ορθογραφία του ονόματος είναι Χρίστος.

BONUS!!! Καταρχάς ή Καταρχήν

Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω ότι δεν πρόκειται για κάποιο ορθογραφικό λάθος, αλλά για 2 αρχαιοπρεπείς εκφράσεις, καταρχήν (κατ’ αρχήν) και καταρχάς (κατ’ αρχάς) οι οποίες παρότι παρεμφερείς, διαφέρουν σημασιολογικά.

Σύμφωνα με το άρθρο του φιλόλογου Βασίλειου Αρετάκη στο taexeiola.gr, στον καθημερινό λόγο συχνά συγχέεται η σημασία των φράσεων αυτών, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται καταχρηστικά η φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) με τη σημασία της φράσης καταρχάς (κατ’ αρχάς).

Για να γίνει σαφής η διαφορά τους, πρέπει πρώτα να κατανοηθεί ότι η λέξη αρχή έχει άλλη σημασία στην κάθε φράση.

Ειδικότερα, στη φράση καταρχάς (κατ’ αρχάς) η λέξη αρχή σημαίνει αφετηρία, έναρξη, ξεκίνημα. Άρα, η φράση καταρχάς (κατ’ αρχάς) δηλώνει χρόνο και σημαίνει αρχικά, στην αρχή, πρώτα-πρώτα, κατά πρώτον.

Από την άλλη πλευρά, στη φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) η λέξη αρχή σημαίνει πρώτη αιτία, βάση, ουσία. Επομένως, η φράση καταρχήν (κατ’ αρχήν) δηλώνει τρόπο και σημαίνει βασικά, κατά βάση, κατά κύριο λόγο, σε γενικές γραμμές.

Κλείνοντας, πιστεύω ότι η ελληνική γλώσσα είναι η πιο πλήρης γλώσσα που υπάρχει σε ολόκληρο τον κόσμο. Οτιδήποτε και να θελήσεις να πεις ή να περιγράψεις ή να το επικοινωνήσεις στον άλλον μπορείς να το κάνεις χρησιμοποιώντας περισσότερες από μία λέξεις και να γίνεις απόλυτα κατανοητός. Αυτό είναι και το γεγονός που την κάνει τόσο μοναδική.

Δυστυχώς, η διάδοση των Greeklish (Γκρίκλις) τα οποία έχουν κατακρεουργήσει την ελληνική γλώσσα έχουν κάνει πολλούς ανθρώπους να αγνοούν τη σωστή ορθογραφία των λέξεων καθώς επίσης την ομορφιά και την πληρότητα που τη συνοδεύει.

Εσύ γνώριζες τη σωστή ορθογραφία των παραπάνω λέξεων;

Επιπλέον πηγές:

Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας: 2019
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, εκδ. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών: 1998
Liddell H.G. – Scott R., Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης, εκδ. Πελεκάνος: 2007

Τα λέμε στο επόμενο άρθρο..